Voor steden en burgers bood de wereldwijde pandemie een kans om na te denken over de maatschappelijke waarde van goede openbare ruimte en het belang van een plek als ankerpunt voor gemeenschapsvorming en sociale cohesie (Horgan, 2019). In september vond het eerste Placemaking Week Europe-evenement sinds 2019 plaats, waar beoefenaars van over de hele wereld samenkwamen om ideeën uit te wisselen over sociaal-ruimtelijke gelijkheid, van ontwikkelaars tot academici en degenen die verandering creëren door middel van opstandige tactieken.
Meer dan 400 beoefenaars kwamen samen in Galicië, Noord-Spanje om te netwerken en kennis uit te wisselen, binnen een uniek genuanceerde setting. De stad Pontevedra, gastheer als het ware van het evenement van een week, wordt wereldwijd gepromoot als een pionier op het gebied van stedelijke ontwikkeling, in de twee decennia sinds het zijn middeleeuwse kern rond de voetganger radicaal opnieuw heeft ontworpen. De stad, een centraal punt op de Portugese Caminho, is een voorbeeld van een concept van 15 minuten met belangrijke functies die allemaal op loopafstand bereikbaar zijn. Als sociale praktijk plaatst placemaking collectieve hulpbronnen (de commons) en lokale gemeenschappen in het hart van het sociale innovatieproces – en helpt bij het creëren van bloeiende en veerkrachtigere openbare ruimtes, waardoor verwondering en kansen ontstaan. Als gastheer van het wereldwijde evenement is de meest leefbare stad van Spanje en ‘het grootste dorp ter wereld’ de thuisbasis van zo’n 85.000 inwoners en aanzienlijk minder privévoertuigen. Het verlies van industrie en scheepsbouw dwong Pontevedra om een mensgericht regeneratieproces te volgen om achteruitgang en bevolkingsverlies om te keren. Het evenement van dit jaar bood ruimte voor reflectie op vier belangrijke thema’s – centrale ambities voor toekomstbestendige steden – waaronder innovatie en de creatieve economie; creatieve bureaucratie; groene en blauwe placemaking; en ontwikkeling op menselijke schaal.
Pontevedra, een levende case study, wil zelf een nieuwe generatie creatievelingen behouden en aantrekken en hun werk relateren aan de openbare ruimte en openbare infrastructuur – het openbare leven verrijken door voortdurende innovaties en bijdragen aan het succes van de plek door lokale economische activiteit. De wereldwijde sluiting dwong steden overal om het stedelijk beleid te heroverwegen ten gunste van verschillende soorten stadsgebruikers, inclusief historisch uitgesloten belanghebbenden zoals mensen met extra mobiliteitsbehoeften, en sociaaleconomische omstandigheden. Creatieve gemeenschappen, die nog niet zo lang geleden door wetenschappers als vitale actoren werden beschouwd bij het aansturen van stadsvernieuwingsprocessen, hebben zwaar geleden tijdens de lockdown – zijn naar voren gekomen als een groep wiens rechten op de stad moeten worden beschermd (Florida, 2014; Lefebvre, 2012). Er zijn veel bekende verhalen over door de markt geleide gentrificatie, waarbij creatieve actoren – die een belangrijke rol spelen bij het activeren van de lokale levendigheid – worden verdreven om plaats te maken voor huurgenererende functies met een lagere publieke waarde (gemeenschappen gebruiken om de ruimtelijke precariteit te compenseren die wordt veroorzaakt door neoliberale ontwikkeling. Onze sessie omvatte een levendige discussie, waarbij deelnemers werd gevraagd verhalen over activisme in de stedelijke context te delen, voorafgegaan door een presentatie waarin we onze visie op Regenerative Placemaking en de tools die we gebruiken bij Inholland’s Urban Leisure and Tourism living labs. Ikzelf en Susannah Montgomery (Sustainable Media Lab) deelden verhalen uit Noord- en Zuid-Amerika, en werden vergezeld door stadsontwerper Filemon Wolfram (van het wereldwijde milieuadviesbureau Sweco) die sprak over sauna-activisme in Helsinki.
Alle aanwezigen werd gevraagd om hun eigen lokale verhalen te delen over hoe creatieve gemeenschappen – in het hart van sociaal-ruimtelijke transformatie – zich bezighielden met placemaking als een manier om terug te dringen tegen hun verplaatsing door schijnbaar ongebreidelde kapitalistische ontwikkeling. In de geest van samenwerking en wederzijds leren bood onze workshop ruimte aan plaatsmakers om verbinding te maken en verbanden te leggen, en ook om op betrokkenheid gebaseerde benaderingen te bespreken voor het oplossen van hardnekkige stedelijke problemen. Tools zoals onze Place-sensing Map moedigden deelnemers aan om na te denken over vertrouwde omgevingen, waarbij geschiedenissen van vernieuwing, ontruiming en overtoerisme werden opgeroepen. We hoorden verhalen uit Denver, Berlijn en San Diego; en best practices uit creatieve ecosystemen in Italië, Spanje, Griekenland en Nederland – waar een decennia-oude kunstenaarsbezetting is omarmd als een onderscheidende culturele wijk in Groningen. De workshop lokte een geanimeerde discussie uit tussen creatievelingen en ontwikkelaars – rond waarde en authenticiteit, waarbij de rol werd erkend die creatieve gemeenschappen kunnen spelen in duurzame ontwikkelingsprocessen. Binnen de toeristische context, waar de grenzen van lokaal en bezoeker steeds vervagen, kunnen creatievelingen een platform bieden voor dialoog en uitwisseling, en optreden als rentmeesters voor rechtvaardige besluitvorming en gemeenschapsbetrokkenheid (Horgan, 2022). Om dit te kunnen doen, moet echter aan hun behoeften worden voldaan – in termen van waardige huisvesting; relevante dragers; en meer zeggenschap in ontwikkelingsprocessen. Onze workshop onthulde dat over de hele wereld cycli van verplaatsing kunnen worden tegengegaan door creatieve gemeenschappen meer zichtbaarheid te geven en door meetinstrumenten te ontwikkelen voor de evaluatie van de impact.
De Politics of Space en de polarisatie van onze stedelijke bevolking langs populistische lijnen vormen echter een grote bedreiging voor creatieve gemeenschappen (Horgan en Dimitrijević, 2020). Om hegemonische verhalen rond creatieve praktijk en publieke waarde tegen te gaan, hebben we nieuwe verhalen nodig die de misvatting van onbegrensd kapitalisme blootleggen, die meer regeneratieve benaderingen omarmen (Mazzucato, 2018). Regeneratieve placemaking voor duurzaam toerisme volgt een systeembenadering, om het unieke potentieel van een plaats te ontdekken, gebruikmakend van het vermogen van toeristische woonsystemen (inclusief lokale culturele en creatieve industrieën) om samenwerking en sociale transformatie te katalyseren (Bellato et al., 2022). In wezen daagt regeneratief toerisme het dominante economische groeiparadigma uit, dat er vaak niet in is geslaagd de bijdrage van creatievelingen te vangen. Inholland’s onlangs opgerichte centrum voor excellente ENSUT, werkt samen met een diverse reeks partners om toegepast onderzoek te ontwikkelen dat de Placemaking-concepten verbindt met meer rechtvaardige stedelijke toekomsten in het toerisme. We willen graag leren over de tactieken die creatieve groepen in jouw stad volgen, en om verbindingen te leggen met bestemmingsecosystemen dichtbij en ver weg.
